Vefa

Birinci sınıf futbol, neredeyse her zaman aynı noktadan fotoğraflanır. Kalelerin arkasına bütün fotoğrafçılar uzun sıralar halinde dizilir. Eylem anının fotoğraflarını çekerler, genellikle bir veya iki oyuncu vardır karenin içinde. Bu anlar, futbolun kanıksanmış görüntüsüdür; çünkü spor sayfalarında genellikle her maç için yalnızca bir büyük fotoğrafa yer verilir. Futbol sahnesi hazırdır ve bu fotoğrafçılar da boyun eğerek sahnenin önünden fotoğraflarını çekerler. Alman yazar Günter Grass, “Eğer gerçeği görmek istiyorsanız, sahneye asla ağzı açık bir şekilde bakmayın,” diye yazar. Sahnenin arkasına veya altına geçmelisiniz. Ancak, birinci sınıf futbolun çoğu fotoğrafçısı Günter Grasss’ı dinlemez.

Büyük Futbol’un bu fotoğrafçıları, bağlamdan soyutlanmış bir futbol gösterirler bize. Gazetelerde, içinde yarım düzine oyuncunun olduğu bir resmi çok nadir görürsünüz, olsa olsa bütün savunmanın çöktüğü bir an olabilir mesela. Eğer spor sayfalarında fon da görünüyorsa, bu genellikle stadyumun sıralarında oturan taraftarlardır ve birinci sınıf futbolda, Johannesburg’dan İstanbul’a ve Londra’ya kadar, bütün stadyumların hepsi de aynı görünür. Yerel renkler pek enderdir ve fotoğrafçılar, zaten bunun peşinde değildir. Bize zaman ve mekân dışı bir maç sunarlar.

Ortaya koydukları  fotoğraflar, Yunan heykellerinin bir karmasıdır: hareket halinde kaslı yarı tanrılar. Bunlar gerçek insanlar değil; süper kahramanlardır. Çoğumuzun oynayarak büyüdüğü futboldan çok uzaktırlar.

Bu tabuları  yıkmaya başlayan ilk büyük fotoğraf sanatçısı Hollandalı Hans van der Meer’dir. On yıl kadar önce, yanında küçük bir merdivenle önce Hollanda’da sonra Avrupa’da amatör maçlara gitmeye başladı. Doğanın ortasında oynanan veya kalelerin arkasında evler olan maçlara gitti, tıpkı Burcu Göknar’ın fotoğraflarında olduğu gibi. Van der Meer, merdivenine tırmanır araziyi fotoğraflar, oyuncular çıkana kadar bekler ve koşmaya başlayınca çekerdi. Futbola ait olanı, futbola geri verirdi.

Göknar’ı, bu geleneğin parlak bir uygulayıcısı olarak görüyorum. UEFA yerine Vefa’nın peşinde (İtiraf ediyorum: O’nun fotoğraflarını görene dek Vefa’nın adını bile duymamıştım). Göknar, artık amatör futbolda oynayan bu eski İstanbul takımına katılarak takımla birlikte dolaşmış, antrenmanlarına gitmiş ve Vefa’nın değerini bilen bir avuç taraftarını tanımış. Ama asla sahneye önden ve ağzı açık bir şekilde hayran hayran bakmıyor; futbola ait olanı futbola geri veriyor. 

Bu fotoğraflara, o her zamanki Büyük Futbol görüntülerini aklımızda tutarak bakmadan edemiyoruz. Kimi yönlerden Vefa’nın oyuncuları ve taraftarları, tıpkı televizyonlardaki veya reklamlardaki oyunculara ve taraftarlara benziyor. Yalnızca bağlam değişmiş. Vefa’nın oyuncuları, kendilerinden başkasının pek de aldırmadığı yenilgilerden sonra otobüste veya soyunma odalarında yıkılmış olarak oturuyorlar. Bir iki ender fotoğrafta, kol kola kutlama yapmaktalar ve gene dışarıdan kimsenin, neyi kutladıklarına pek de aldıracağı yok. Absürt madalyaları ve kupa, bütün madalya ve kupaların anlamsızlığını ortaya seriyor. Gene de, bunları kazananlar gururlanıyorlar. Bu, en küçük boyutuyla yaşamdır: herkesin yaşamı dışarıdan bakıldığında, küçük zaferleri ve kaçınılmaz yenilgileriyle anlamsızdır; ama o kişi için gene de önemlidir.

Bu insanları küçümsemek yanlış olur. Vefa oyuncularının ve taraftarlarının para veya ün düşüncesi olmadan futbola bunca önem vermelerinde muazzam bir şey var. Bir saflık söz konusu: bu fotoğraflar yalnızca futbol, kazanmak ve kaybetmek ve sabah uyandığınızda kendinizi başarısız hissetmemeniz ile ilgili. Başkalarını sevmek anlamında da futbolla ilgili. Gazetelerdeki fotoğraflar, çoğunlukla bireyleri gösterirken; Göknar sıklıkla grupları veya en azından birbiriyle ilişkili birkaç kişiyi fotoğraflıyor. Bütün takımı bize (ve belki de antrenöre) bakarken, oyuncuları bir martıyı incelerken ya da oyun başlarken kollarını birbirlerine doladıklarında görüyoruz. Erkekler, sevgilerini böyle ifade eder. Ve bu oyuncular bütün iyi takımlar gibi ve onlar kadar ciddi ve yaptıkları işi ciddiye alıyorlar. 

Vefa taraftarları da öyle; Coca Cola reklamlarındaki taraftarlar kadar heyecanlılar. Kalenin arkasındaki tel örgüye asılan adam, Vefa da olsa, takımını önemsiyor. Belki daha da fazla önemsiyor; çünkü o önemsemese kimse önemsememiş olacak.

“Yaşantımı, futbol maçlarıyla ölçüyorum,” diye yazıyor Nick Hornby, ünlü taraftar anıları kitabı Fever Pitch’te (Aşırı Heyecan). Göknar’ın fotoğraflarındaki taraftarlar da öyle gibi görünüyor. Vefa veya herhangi bir kulübü tutmak, yaşamı tanımlamak demek, sekiz yaşından seksen yaşına değişmeyen bir şeye sahip olmak demek. Bu insanlar için stat, bir tür yuva. Hayat karmaşık ve kayıplarla dolu; ama Vefa hep orada duruyor. Bir resimde, kalın bir parmak ölü bir takım fotoğrafında bir yüzü gösteriyor. Bu genç adamlar şimdi neredeler? Ve neden arka sıradaki bu bir asır öncesinin yakışıklı adamını işaret ediyor bu parmak? Başka bir fotoğrafta üzerinde yalnızca “Vefa 1908” yazan bir armayla çıplak ve solgun bir duvar ve sanki ona selam veren biri betimleniyor. Futbol kulüplerinin uzun ömürleri, aslında bizi nasıl sarmaladıklarının göstergesi. Biz gelmeden önce de ve biz gittikten sonra da orada olmaya devam etmelerini istiyoruz. Vefa’yı desteklemek demek, zafer peşinde olmak demekten çok, hayatta kalmayı arzulamak demek. Ama; Vefa’yı tutan bu insanların çoğu, yaşlanmakta sanki. Yerlerine geçecek kimsenin doğmadığını düşündürtüyor insana.